بررسی انتقادی ایرادات زنوزی بر نظریه وحدت وجود ابنعربی
محورهای موضوعی : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیه
1 - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران
کلید واژه: وحدت وجود, آقا علی مدرس, اسماء, علّت, معلول,
چکیده مقاله :
«وحدت وجود» بنیادیترین و اصلیترین مسئلهیی است که در عرفان اسلامی از سوی ابنعربی و شارحان مکتب وی مطرح شده است. عرفا با استفاده از ظهورات و تجلیات خداوند طبق قابلیت و استعداد اعیان ثابته، وحدت وجود را اثبات کردهاند، اما قابلیت اثبات برهانی وحدت وجود، یکی از چالشهایی است که فلاسفه و متکلمان با آن مواجه بودهاند که در نهایت، با اقامة برهان «رابط بودن معلول نسبت به علّت» توسط ملاصدرا، تبیینی برهانی از این مسئله فراهم آمد. آقا علی مدرس زنوزی یکی از بارزترین شارحان و مدرسان حکمت متعالیه پس از ملاصدراست که انتقاداتی چند نسبت بر این نظریه وارد کرده است. عمدة اشکالات وی ناشی از غفلت از اثبات برهانی وحدت وجود با استفاده از برهان وجود رابط است.
“Oneness of being” is the most fundamental and principal issue discussed in Islamic gnosis by Ibn ‘Arabī and his commentators. Through the manifestations and disclosures of God, gnostics have proved the oneness of being in relation to the capacity of immutable essences. Nevertheless, the rational demonstration of this problem has always remained a challenge to philosophers and mutikallimun. Eventually, by adducing the argument of “the effect’s being a copula in relation to the cause”, Mullā Ṣadrā presented a demonstrative explanation of this issue. Aqā ‘Alī Mudarres Zunūzī is one of the most prominent commentators and teachers of the Transcendent Philosophy after Mullā Ṣadrā, who raised several criticisms against this doctrine. Most of his objections stem from neglecting the rational demonstration of the oneness of being by using the argument of copulative existence.
آشتیانی، سیدجلال¬الدین (1376) هستی از نظر فلسفه و عرفان، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
آشتیانی، سیدجلال¬الدین (1381) مقدمه رسائل قيصرى، تهران: مؤسسة حكمت و فلسفه ايران.
ابنتركه، صائنالدين (1375) شرح گلشن راز، تهران: آفرينش.
ابنتركه، صائنالدين (1384) شرح قصيدۀ تائيه ابن¬فارض، تهران: ميراث مكتوب.
ابنعربی، محییالدین (1998م) الفتوحات المکیة، ج15، ترجمه و تعلیق محمد خواجوی، تهران: مولی.
توکلی، محمدهادی (1393) «بررسی تأثیر اندیشههای میرسیدشریف گرگانی دربارۀ توحید وجودی بر عرفا و حکمای متأخر»، خردنامه صدرا، شمارة 116، ص20ـ5.
جامى، عبدالرحمن (1370) نقد النصوص فى شرح نقش الفصوص، تهران: وزارت ارشاد اسلامى.
جامى، عبدالرحمن (1383) أشعة اللمعات، قم: بوستان كتاب.
خواجوئى، محمداسماعيل (1383) رساله وحدت وجود، تحقيق سيدمهدى رجائى، اصفهان: مؤسسة الزهراء.
زنوزی، علی بن عبدالله (1376) بدایع الحکم، تصحیح احمد واعظی، قم: الزهرا.
زنوزی، علیبن عبدالله (1378) مجموعه مصنفات، تصحیح محسن کدیور، قم: اطلاعات.
سبزواری، هادی (1369) شرح المنظومه، تصحیح حسن حسنزاده آملی، تهران: نشر ناب.
فرغانى، سعيدالدين (1379) مشارق الدرارى شرح تائيه ابن¬فارض، قم: دفتر تبليغات اسلامى.
فرغانى، سعيدالدين (1428ق) منتهى المدارک فى شرح تائية ابن فارض، بیروت: دار الكتب العلميه.
فنارى، شمس¬الدين محمد حمزه (2010م) مصباح الأنس بين المعقول و المشهود، بیروت: دار الكتب العلميه.
قونوى، صدرالدين (1371) النصوص، تهران: مركز نشر دانشگاهى.
قونوى، صدرالدين (1381) إعجاز البيان فى تفسير أم القرآن، قم: دفتر تبليغات اسلامی.
کاکائی، قاسم؛ معصومی، طیبه (1394) «وحدت وجود، وحدت شهود و سخنگفتن از خداوند»، خردنامه صدرا، شمارة 79، ص16ـ5.
لاهيجى، محمد اسيرى (1312) مفاتيح الإعجاز فى شرح گلشن راز، تهران: زوار.
لاهيجى، ملاعبدالرزاق (1383) گوهر مراد، تصحیح زين العابدين قربانى، تهران: سایه.