رویکرد ایجابی و سلبی ملاصدرا به آزادی اجتماعی
الموضوعات : ملاصدراپژوهی و اندیشۀ حکمت متعالیهمهدی بيات مختاری 1 , مصطفی مومنی 2
1 - دانشيار دانشكده ادبيات و علوم انساني، دانشگاه نیشابور، نیشابور، ایران
2 - دانشيار گروه معارف اسلامی، دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، سبزوار، ایران
الکلمات المفتاحية: حکمت متعالیه, آزادی, اجتماع, سعادت, قانون, نبوت,
ملخص المقالة :
موضوع آزادهای اجتماعی از دغدغههای ملی و جهانی است. آیا مبانی حکمت متعالیه با آن همگرایی و تجانس دارد یا موضع سلبی؟ مقالة پیش رو بر پایة بنیادهای اندیشة ملاصدرا، پرسمان آزادی اجتماعی و حدود و ثغور آن را واکاوی نموده است. در میان مکاتب فلسفی چهارگانۀ مشاء سینوی، اشراق سهروردی، یمانی میرداماد و متعالیۀ صدرایی، بهترین بازگفت و استقبال از آزادی اجتماعی را میتوان در حکمت متعالیه یافت. ملاصدرا ادراکات و مفاهیمی همچون مفهوم آزادی اجتماعی و ارزشگذاری آن را ذومراتب و مقول به تشکیک میداند. او اندیشهها را مصون از اشتباه نمیداند و مانع فکر، قلم و نقد نیست. وی انسانی که به مقام شهود رسیده را به سعة وجودی و پذیرش و برتابیدن اندیشهها توصیف میکند. در حکمت متعالیه، غایت فرجامین انسان، رسیدن به مقام عبودیت و سعادت است و «اختیار» ابزار نیل به آن است. ارزش انسان، بیش از آزادی بعنوان وسیله، رسیدن به مقصد است و بهمیندلیل آزادی اجتماعی باید در راستای رسیدن به غایت آفرینش انسان ساماندهی شود. حکمت متعالیه که به پشتوانۀ دلایل عقلی و نقلی، تنها عقیدة صحیح را وحدت وجود و «توحید» میداند، مبارزه با توحید و لوازم آن را نمیپذیرد. علاوه بر این، زندگی اجتماعی، نیازمند قانون است و رسیدن به سعادت نیز نیازمند نقشة راه. بهترین قانونگذار و طراح نقشۀ راه تکامل، خالق هستی است که از طریق شرع، قوانین را ترسیم کرده و پیامبران را برای تبیین و اجرا، برانگیخته است.
قرآن کریم.
احمدی میانجی، علی (1419ق) مکاتیب الرسول (ص)، قم: دار الحدیث.
ارسطو (1980م) کتاب العبارة، ترجمة اسحقبن حنین، تحقیق عبدالرحمن بدوی، کویت: وکالة المطبوعات.
ارشدریاحی، علی؛ واسعی، صفیه (1390) «ارتباط مراتب وجود با مراتب ادراك از نظر ملاصدرا»، مجله مطالعات اسلامی: فلسفه و كلام، شمارة 2/86، ص45ـ9؛ Doi: 10.22067/PHILOSOPHY.V43I1.11266.
بدیع، امیرمهدی (1387) یونانیان و بربرها: روی دیگر تاریخ، ترجمة مرتضی ثاقبفر، تهران: توس.
جوادی آملی، عبدالله (1378) ولایت فقیه: ولایت فقاهت و عدالت، قم: اسراء.
صدوق، محمدبنعلی (بیتا) التوحید، تحقیق سیدهاشم حسینی تهرانی، قم: مؤسسة نشر اسلامی.
فایدئی، اکبر (1393) «مسئله جبر و اختیار و راه حل ابتکاری ملاصدرا»، خردنامه صدرا، شمارة 76.
کلینی، محمدبن یعقوب (1407ق) الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مصباح یزدی، محمدتقی (1391) پرسشها و پاسخها، قم: مؤسسة امام خمینی (ره).
ملاصدرا (1381الف) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج6، تصحیح و تحقیق احمد احمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381ب) المبدأ و المعاد، تصحیح و تحقیق محمد ذبیحی و جعفر شاه¬نظری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1382) الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح و تحقیق سیدمصطفی محقق داماد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1382ب) الحكمة المتعالیة فى الأسفار الأربعة، ج9، تصحيح و تحقیق رضا اكبريان، تهران، بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1383الف) الحكمة المتعالیة فى الأسفار الأربعة، ج1، تصحیح و تحقیق غلامرضا اعوانی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383ب) الحكمة المتعالیة فى الأسفار العقلیة الأربعة، ج3، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1389الف) مجموعه رسائل فلسفى، ج2، تصحیح گروه مصححین، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1389ب) تفسیر القرآن الکریم، ج3، تصحیح و تحقیق محسن بیدارفر، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1389ج) اسرار الآیات و انوار البینات، تصحیح محمدعلی جاودان، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.