معقولات ثانی، زمان و مکان از نظر کانت و ملاصدرا؛ پژوهشی تطبیقی
محورهای موضوعی : مطالعات تطبیقی تاریخ فلسفه
حسین علیرمضانی
1
,
مهدی منفرد
2
1 - دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران
2 - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران
کلید واژه: معقول ثانی, زمان, مکان, ملاصدرا, کانت,
چکیده مقاله :
پژوهش پیش رو درصدد تطبیق نظر ملاصدرا و کانت درباب مسئلة زمان و مکان برای یافتن قرابتهای فکری ایندو اندیشمند در شناخت مفهوم ایندو است. تطبیق زمانی صورت میگیرد که مبانی تحلیل دو فیلسوف با هم تطابق چندانی ندارد، اما هدف و گاه روش آنها، یکسان است. ملاصدرا و کانت در تحلیل معرفتشناسی زمان و مکان، در مبانی با هم تفاوت بنیادین دارند و بهمین دلیل، روششان نیز با یکدیگر همخوانی نداشته و تطبیق بین آراء آنها دشوار است. اما مواردی از نزدیکی دو فیلسوف را میتوان از بطن کلام آنان یافت؛ هر دو بگونهیی خودِ علم را بینیاز از اثبات دانستهاند و «تقدم ذاتی» (در زبان فلسفة اسلامی) در معرفت، نزدیک به معنای «پیشین» و «استعلایی» کانت که از فحوای شرح او در استعلا میتوان آن را برداشت نمود، است. بنظر میرسد بتوان معقول ثانی در بیان ملاصدرا را با شناختهای پیشین (و نه لزوماً استعلایی) کانت همسو دانست و بازگشت (تأویل) هر دو را به یک نقطه، مشاهده کرد. آنچه کانت وظیفة عقل محض (بزبان صدرایی، مجرد از حس) میداند را میتوان همان «ادراک معنای غیرمحسوس» در فلسفة ملاصدرا دانست و در پساپردة ذهن هر دو فیلسوف، این دو ادراک را نزدیک یافت. «فاصله داشتن معرفت به زمان و مکان از اولین ادراک حسی» در کلام کانت و ملاصدرا دیده میشود.
This study aims to compare the perspectives of Mulla Sadra and Kant on the problem of time and space to explore intellectual affinities between these two philosophers in their understanding of these concepts. Such a comparison is conducted despite the lack of substantial overlap in analysis fundamentals, as their goal and, sometimes, their methods are similar or identical. Mulla Sadra and Kant fundamentally different epistemological foundations regarding time and space, leads to divergent methodologies and makes a direct comparison of their views challenging. However, certain points of convergence can be discerned in their discussions. For instance, both philosophers, in some sense, regard knowledge itself as self-evident and independent of proof. The concept of essential precedence (in Islamic philosophy) in knowledge appears to be akin to Kant’s a priori and transcendental notions, which can be inferred from his exposition on transcendental philosophy. It appears plausible to interpret Mulla Sadra’s secondary intelligibles as Kantian a priori cognitions (though not necessarily transcendental ones) and to trace both back to a shared epistemic perspective. Moreover, what Kant considers the function of pure reason (Sense-Independent in Sadr’s terms) can be aligned with Mulla Sadra’s apprehension of non-sensible meanings, revealing a deeper conceptual proximity between the two thinkers.
ارسطو (۲۰۰۷م) الطبیعة، قاهره: المرکز القومی للترجمة.
ایزوتسو، توشیهیکو (۱۳۷۹) صوفیسم و تائوئیسم، ترجمة محمدجواد گوهری، تهران: روزنه.
خامنهای، سیدمحمد (۱۳۷۹) ملاصدرا: زندگی، شخصیت و مکتب صدرالمتألهین، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
داوری اردکانی، رضا (۱۳۸۳) فلسفه تطبیقی، تهران: ساقی.
دلوز، ژیل (۱۳۹۶) انسان و زمان آگاهی مدرن (درسگفتارهای ژیل دلوز دربارة کانت)، ترجمة علیاصغر واعظی، تهران: هرمس.
دورانت، ویلیام جیمز (۱۳۳۵) تاریخ فلسفه، ترجمة عباس زریاب خویی، تهران: تابان.
راوچ، لیو؛ اسمیت، دانیل وارن (۱۳۸۶) فلسفه کانت، ترجمة عبدالعلی دستغیب، آبادان: پرسش.
کاپلستون، فردریک چارلز (1380) تاریخ فلسفه، ج1، ترجمة سیدجلال¬الدین مجتبوی، تهران: سروش.
کانت، ایمانوئل (۱۳۶۷) تمهیدات؛ مقدمهای برای هر مابعدالطبیعهی آینده که به عنوان یک علم عرضه شود، ترجمة غلامعلی حداد عادل، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
کانت، ایمانوئل (۱۳۸۹) نقد عقل محض، ترجمة بهروز نظری، کرمانشاه: باغ نی.
کرم، یوسف (۱۳۷۵) فلسفه کانت، ترجمۀ محمد محمدرضایی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
مطهری، مرتضی (۱۴۱۸ق) مجموعه آثار، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (۱۴۴۴ق) شرح مبسوط منظومه، تهران: صدرا.
ملاصدرا (۱۳۷۸) رسالة فى الحدوث، تصحیح و تحقیق سیدحسین موسویان، تهران: بنياد حكمت اسلامى صدرا.
ملاصدرا (۱۳۸۲) الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح و تحقیق سیدمصطفی محقق داماد تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (۱۳۸۳) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج1، 3 ، 4 و 8، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (۱۳۸۶) مفاتیح الغیب، تصحیح و تحقیق نجفعلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (۱۳۸۹الف) اسرار الآیات و أنوار البینات، تصحیح محمدعلی جاودان، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (۱۳۸۹ب) مجموعه رسائل فلسفی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (۱۳۹۳) شرح الهدایة الأثیریة، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
نقیبزاده، عبدالحسین (۱۳۷۴) فلسفه کانت، تهران: آگاه.
Janiak, Andrew (2009) Kant’s Views on Space and Time, Available at: https://plato.stanford.edu/entries/kant-spacetime (Accessed on 14 Sep 2009).
Kant, Immanuel (1894) Kant's Inaugural Dissertation of 1770, translated by William J. Eckoff, New York: Columbia College.
Kant, Immanuel (1998) Critique of Pure Reason, Cambridge: Cambridge University Press.
Kant, Immanuel (2004a) Prolengomena to Any Future Metaphysics, New York: Cambride University Press.
Kant, Immanuel (2004b) Metaphysical Foundations of Natural Science, New York: Cambridge University Press.