تحلیل تطبیقی تعدد و تکرار جرم در فقه امامیه و حقوق کیفری ایران
الموضوعات : Islamic jurisprudence and lawسید نیما نوروزی 1 , ابوالفضل عاشری 2
1 - گروه فقه و حقوق خصوصی، دانشکده علوم و معارف، جامعه المصطفی العالمیه و سطوح عالیه قم، حوزه علمیه قم، قم شریف، ایران
2 - درس خارج فقه و اصول، حوزه علمیه قم، قم، ایران
الکلمات المفتاحية: تعدد جرم, تکرار جرم, فقه امامیه, حقوق کیفری ایران, تشدید مجازات, سیاست جنایی,
ملخص المقالة :
تعدد و تکرار جرم از مهمترین نهادهای کیفری هستند که نقش اساسی در تشدید مجازات و سیاست جنایی ایفا میکنند. پژوهش حاضر با رویکردی تحلیلی و تطبیقی، به بررسی این دو مفهوم در فقه امامیه و حقوق کیفری ایران میپردازد. در فقه امامیه، تعدد جرم عموماً با قاعده «جمع مجازاتها» توجیه میشود و تکرار جرم بهویژه در جرایم حدی، با تشدید تدریجی و در نهایت مجازات اعدام در مرتبه چهارم همراه است. مبانی این دیدگاه در آیات قرآن کریم مانند «ولا تزر وازرة وزر أخرى» و روایات متعدد از ائمه معصومین(ع) ریشه دارد. در حقوق ایران نیز قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ قواعد مشخصی را پیشبینی کرده است؛ ماده ۱۳۱ و ۱۳۴ در خصوص تعدد جرم و ماده ۱۳۶ و ۱۳۷ در باب تکرار جرم. با این حال، تفاوتهایی میان دو نظام وجود دارد؛ از جمله تعیین سقف افزایش مجازات در تعدد و محدود شدن قلمرو تکرار به جرایم تعزیری درجه یک تا شش. یافتههای تحقیق نشان میدهد که فقه امامیه از انسجام نظری بیشتری برخوردار است، در حالی که حقوق ایران به دلیل ترکیب مبانی فقهی با سیاست جنایی مدرن، انعطافپذیرتر و متناسبتر با شرایط اجتماعی امروز عمل میکند. در نهایت، پیشنهاد میشود که قانونگذار با اصلاح مقررات موجود، شفافیت بیشتری در مرزهای تعدد و تکرار ایجاد کرده و همزمان عدالت کیفری و کارآمدی اجتماعی را ارتقا بخشد.
آخوندی، محمود. (۱۳۷۹). جرایم مشابه و تشدید مجازات، نقد و بررسی یک رویه قضایی. مجله آموزش عالی قم، سال دوم، شماره ششم، تابستان.
ابن ادریس حلی، محمد بن احمد. (۱۴۱۰ق). السرائر. قم: جامعه مدرسین.
ابوبکر الکاسانی. (بیتا). بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع (ج.۷).
اردبیلی، محمدعلی. (۱۳۸۰). حقوق جزای عمومی. تهران: نشر میزان.
اردبیلی، محمدعلی. (۱۳۹۴). حقوق جزای عمومی (جلد سوم). تهران: انتشارات میزان.
اصفهانی نجفی، محمدحسن بن باقر. (۱۳۶۳ش). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. قم: دارالکتب الاسلامیه.
ایروانیان، امیر. (۱۳۹۲). نظریه عمومی سیاستگذاری جنایی. تهران: انتشارات شهر دانش.
بهبهانی، علی. (۱۴۰۵ق). الفوائد العلیه. اهواز: مکتب دارالعلم.
پارسای نوربهاء، رضا. (۱۳۶۹). زمینه حقوق جزای عمومی. تهران: کانون وکلای دادگستری.
پرویز صانعی. (۱۳۸۲). حقوق جزای عمومی. تهران: انتشارات طرح نو.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (۱۳۹۴). ترمینولوژی حقوق (جلد اوّل). تهران: انتشارات گنج دانش.
جمعی از نویسندگان. (۱۳۸۵). تعزیرات از دیدگاه فقه و حقوق جزا. قم: معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
خویی غروی، ابوالقاسم. (۱۴۰۷ق). مبانی تکملة المنهاج. قم: دارالهادی.
دانشگاه آزاد اسلامی تبریز. (۱۳۸۵). مجموعه مقالات همایش ملی پژوهشهای قرآنی حوزه و دانشگاه: کتاب قرآن و حقوق. مشهد: بنیاد پژوهشهای قرآنی حوزه و دانشگاه.
دهخدا، علیاکبر. (۱۳۷۳). لغتنامه دهخدا (دوره جدید). تهران: دانشگاه تهران.
دهخدا، علیاکبر. (۱۳۸۵). لغتنامه دهخدا (جلد اوّل). تهران: دانشگاه تهران.
شمس ناتری، محمدابراهیم. (۱۳۷۸). بررسی تطبیقی مجازات اعدام. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
شیخ مفید. (۱۴۱۰ق). المقنعة. قم.
شیخ طوسی، محمد بن حسن. (بیتا). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی. قم: منشورات قدس.
شیخ طوسی، محمد بن حسن. (۱۴۱۷ق). الخلاف. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
شهید اول، محمد بن مکی عاملی. (۱۴۱۱ق). اللمعة الدمشقیة. قم: دارالفکر.
شهید ثانی، زینالدین بن علی. (۱۴۱۰ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. قم: انتشارات داوری.
شهید ثانی، زینالدین بن علی. (بیتا). مسالک الافهام (ج.۲). قم.
سید مرتضی علمالهدی، ابوالقاسم علی بن حسین. (۱۴۱۵ق). الانتصار. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
طباطبایی، محمدحسین. (بیتا). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
طبرسی، فضل بن حسن. (۱۴۱۵ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الاعلمی.
عبدالقادر عوده. (بیتا). التشریع الجنایی الاسلامی (ج.۲). قاهره.
عسگری، غلامحسین. (۱۳۸۴). بررسی و نقد ماده ۱۸ قانون تشکیل دادگاههای عمومی و انقلاب. مجله فقه اهل بیت، (۵).
علیآبادی، عبدالحسین. (۱۳۶۸). حقوق جنایی. تهران: فردوسی.
فاضل لنکرانی، محمد. (۱۳۸۳). جامع المسائل (استفتاءات). قم: انتشارات امیرالعلم.
فاضل مقداد سیوری، مقداد بن عبدالله. (۱۴۰۳ق). نضد القواعد الفقهیة. قم: مکتب آیتالله مرعشی.
فیض کاشانی، محسن. (۱۴۰۱ق). مفاتیح الشرایع. قم: مجمع الذخائر الاسلامیة.
قرائتی، محسن. (۱۳۸۳). تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
کلینی، محمد بن یعقوب. (۱۳۸۸ق). الکافی. تحقیق علیاکبر غفاری. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
لطفی، رضا. (۱۳۱۸). تشدید و تخفیف در مجازات. مجموعه حقوقی اداری فنی وزارت عدلیه، (۱۲).
مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی (زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودی). (۱۳۸۴). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (ع). قم.
همدانی، محمدباقر. (۱۳۸۰). ترجمه المیزان فی تفسیر القرآن. قم: انتشارات اسلامی.
یثربی، محمدعلی. (۱۳۸۵). درسنامه قواعد فقه استدلالی (۱): به ضمیمه ۵۰۰ عنوان قاعده فقهی. تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
References
Akhundi, Mahmoud. (2000). Similar Crimes and Aggravation of Punishment, Critique and Review of a Judicial Practice. Journal of Higher Education Qom, 2nd year, issue 6, Summer.
Ibn Idris Hilli, Muhammad bin Ahmad. (1991). Al-Sara’ir. Qom: Society of Seminary Teachers.
Abu Bakr Al-Kassani. (n.d.). Badā’i’ al-Ṣanā’i‘ fi Tarteeb al-Sharā’i‘ (Vol. 7).
Ardabili, Mohammad Ali. (2001). General Criminal Law. Tehran: Mizan Publication.
Ardabili, Mohammad Ali. (2015). General Criminal Law (Vol. 3). Tehran: Mizan Publications.
Isfahani Najafi, Muhammad Hassan bin Baqir. (1984). Jawaher al-Kalam fi Sharh Sharai' al-Islam. Qom: Dar al-Kutub al-Islamiyya.
Irvaniyan, Amir. (2013). General Theory of Criminal Policy. Tehran: Shahr Danesh Publications.
Behbahani, Ali. (1985). Al-Fawa’id al-‘Alīyah. Ahvaz: Maktab Dar al-‘Ilm.
Parsai Noorbahā, Reza. (1990). Foundations of General Criminal Law. Tehran: Iranian Bar Association.
Parviz Sanaei. (2003). General Criminal Law. Tehran: Tarh-e-No Publications.
Jafari Langarudi, Mohammad Jafar. (2015). Terminology of Law (Vol. 1). Tehran: Ganj Danesh Publications.
A Group of Authors. (2006). Ta'azirat from the Perspective of Jurisprudence and Criminal Law. Qom: Research Department of the Islamic Propagation Office of the Qom Seminary.
Khoei Gharvi, Abu al-Qasim. (1987). Mabani Takmila al-Minhaj. Qom: Dar al-Hadi.
Azad University of Tabriz. (2006). Collection of Articles of the National Conference on Quranic Researches of Seminary and University: The Book of the Quran and Law. Mashhad: Foundation for Quranic Research in Seminary and University.
Dehkhoda, Ali Akbar. (1994). Dehkhoda Dictionary (New Edition). Tehran: University of Tehran.
Dehkhoda, Ali Akbar. (2006). Dehkhoda Dictionary (Vol. 1). Tehran: University of Tehran.
Shams Natari, Mohammad Ibrahim. (1999). Comparative Study of the Death Penalty. Qom: Islamic Propagation Office Publications.
Sheikh Mufid. (1991). Al-Muqna’a. Qom.
Sheikh Tusi, Muhammad bin Hassan. (n.d.). Al-Nihāya fi Mujarrad al-Fiqh wa al-Fatawa. Qom: Quds Publications.
Sheikh Tusi, Muhammad bin Hassan. (1997). Al-Khilāf. Qom: Islamic Publication Foundation.
Shahid Awal, Muhammad bin Maki Ameli. (1992). Al-Lum’a al-Dimashqiya. Qom: Dar al-Fikr.
Shahid Thani, Zayn al-Din bin Ali. (1990). Al-Rawdat al-Bahiyya fi Sharh al-Lum’a al-Dimashqiya. Qom: Da'uri Publications.
Shahid Thani, Zayn al-Din bin Ali. (n.d.). Masaalik al-Afham (Vol. 2). Qom.
Sayyid Murtaza Alam al-Huda, Abu al-Qasim Ali bin Hussein. (1996). Al-Intisar. Qom: Islamic Publication Institute.
Tabatabai, Muhammad Hussein. (n.d.). Al-Mizan fi Tafseer al-Quran. Qom: Islamic Publication Foundation.
Tabarsi, Fadl bin Hassan. (1995). Majma' al-Bayan fi Tafseer al-Quran. Beirut: Al-‘Alami Foundation.
Abd al-Qadir Auda. (n.d.). Al-Tashree’ al-Jinā’i al-Islami (Vol. 2). Cairo.
Asgari, Gholamhossein. (2005). Review and Critique of Article 18 of the Law on the Establishment of Public and Revolutionary Courts. Journal of Fiqh Ahl al-Bayt, (5).
Ali Abadi, Abdolhossein. (1989). Criminal Law. Tehran: Ferdowsi Publication.
Fazl Lankarani, Mohammad. (2004). Jami’ al-Masail (Fatwas). Qom: Amir al-‘Ilm Publications.
Fazl Miqdad Seviri, Miqdad bin Abdullah. (1996). Nazd al-Qawa’id al-Fiqhiyya. Qom: Ayatollah Mar’ashi Maktab.
Feyz Kashani, Mohsen. (1981). Mafatih al-Shari’a. Qom: Majma’ al-Zakha’ir al-Islamiyya.
Qara’ati, Mohsen. (2004). Tafseer Nur. Tehran: Center for Quran Lessons.
Kuleini, Mohammad bin Ya'qub. (2007). Al-Kafi. Edited by Ali Akbar Ghafari. Tehran: Dar al-Kutub al-Islamiyya.
Lutfi, Reza. (1939). Aggravation and Mitigation of Punishment. Legal Administrative Collection, Ministry of Justice, (12).
Encyclopaedia of Islamic Jurisprudence (under the supervision of Ayatollah Mahmoud Hashemi Shahroudi). (2005). Dictionary of Jurisprudence According to the School of Ahl al-Bayt (AS). Qom.
Hamadhani, Mohammad Baqir. (2001). Translation of Al-Mizan fi Tafseer al-Quran. Qom: Islamic Publications.
Yathrabi, Mohammad Ali. (2006). Lesson Notes on Deductive Jurisprudence Principles (1): With 500 Titles of Jurisprudential Rules. Tehran: Jihad University Publications.